اساتید حضرت آیت اللَه ملّاحسینقلی همدانی :
- عارف کامل حضرت آیت اللَه حاج سید علی شوشتری قدس سرّه
- خاتم الفقهاء و المجتهدین شیخ مرتضی انصاری رضوان اللَه علیه
- حاج ملّاهادی سبزواری رضوان اللَه علیه
برخی از شاگردان آیت اللَه ملّاحسینقلی همدانی:
- عارف کامل مرحوم آیت اللَه سيد احمد كربلايى قدس سرّه
- عارف کامل حضرت آیت اللَه شيخ محمّد بهارى قدس سرّه
- عارف کامل حضرت آیت اللَه میرزا جواد آقا ملکی تبریزی قدس سرّه
- عارف کامل حضرت آیت اللَه سيد محمّد سعيد حبّوبى قدس سرّه
عارف و فقیه بی نظیر
1. علامه طباطبایی رضوان اللَه علیه:
«مرحوم آخوند در رشته توحيد حقّ تبارك و تعالى بى نظير بوده اند.
مرحوم آخوند ملّاحسينقلى همدانى انصافاً خيلى واقعيّت عجيبى داشتند، و در حدود سيصد نفر شاگرد تربيت كردند.» (مهرتابان، ص322)
2. شیخ آقا بزرگ طهرانی رضوان اللَه علیه :
«ایشان [آیت‌اللَه ملاحسینقلی همدانی] در خصوصِ این علم (یعنی علم اخلاق و عرفان) دارای جایگاه بالایی است که قدر و منزلتش به وصف نیاید. و روزگار درازی سپری شده و در طول این مدت کسی هم‌پایۀ او در علم اخلاق و تهذیبِ نفوس یافت نشده است. و [به‌تحقیق] این فن [اخلاق و عرفان] به‌وسیلۀ او ختم شده است زیرا کسی شایستگی این را ندارد که به همان مرتبۀ ایشان [در مقامات و جایگاه معنوی] برسد، به‌گونه‌ای که نظیر او شمرده شود.» (نقبآء البشر، ج2، ص 674 تا ص 678.)
3.علامه طهرانی رضوان اللَه علیه :
«علاّمۀ طهرانی هرگاه اسمی از مرحوم آخوند ملاّ حسینقلی به میان می‌آمد، رنگ چهره‌شان دگرگون می‌شد، و از او به تعابیری استثنائی یاد می‌نمودند، و او را بر سایر بزرگان اهل معرفت تفضیل می‌دادند و می فرمودند:
تمام ما ريزه خوار سفره آخوند ملّاحسينقلى هستيم. او يك درياى بى پايان بود.» (حریم قدس، ص 99؛ عنوان بصری، ج2، ص311.)
سیره اخلاقی آیت اللَه ملّاحسینقلی همدانی
ایثار و گذشت
1. در يك سفر زيارتى كه مرحوم آخوند با اصحابشان پياده به كربلا مشرّف مى شدند، در راه عربهاى بيابانى ايشان را لخت مى كنند و هر چه دارند مى ربايند.
سپس كه ايشان را مى شناسند، به حضورشان مى آيند و هر چه ربوده بودند تقديم مى كنند و معذرت مي خواهند. مرحوم آخوند فقط كتابهاى وقفى را كه ربوده بودند پس مي گيرد و بقيّه كتب و اموال را نمى گيرد و مي فرمايد: به مجرّد سرقت، من ايشان را بِحِلّ كردم، چون راضى نشدم بواسطه من خداوند كسى را در آتش دوزخ بسوزاند. (روح مجرد، ص553)
هدایت و دستگیری
2. مرحوم والد (علامه طهرانی) مى فرمودند:
«روزى مرحوم آخوند ملّاحسينقلى همدانى در خيابان مى گذشت، چشمش به عدّه اى از جوانان افتاد كه دور هم جمع شده اند و به لهو و لعب و نواختن موسيقى و آلات طرب مشغولند. مرحوم آخوند به ميان آنها رفت و فرمود: «آيا مرا به جمعتان راه مى دهيد؟» آنها استقبال كردند و گفتند: بفرماييد، ولى اوضاع و احوال ما اينچنين است و با حال شما مناسبتى ندارد. مرحوم آخوند فرمود: «اشكالى ندارد، همه با هم هستيم و با هم شعر مى خوانيم.»
آنها گفتند: پس اگر اينطور است شما شعر بخوان و ما آهنگ و ساز آن را اجرا مى كنيم.
مرحوم آخوند فرمودند: «بسيار خوب» و شروع كردند به خواندن اشعار امام هادى عليه السّلام در مجلس متوكّل عبّاسى وقتى كه حضرت را به مجلس شرب خمر خويش وارد كرد و از حضرت تقاضا كرد از جام شراب بنوشند، حضرت فرمودند: «تا كنون گوشت و پوستم از شراب رشد نكرده است و اجداد من نيز لب به خمر نزده اند، مرا معذور بدار.»
متوكّل گفت: حال كه از جام شراب ما نمى آشاميد، پس شعرى براى ما بخوانيد كه مجلس ما را گرم كند و نشاط بخشد. و ما هم به مى خوارگى و شرب خمر ادامه مى دهيم.